Wokół wizyty Marszałek Ewy Kopacz w Chinach

W poniedziałek 3 czerwca rozpoczęła się wizyta Marszałek Sejmu Ewy Kopacz wraz z delegacją w Chinach. Zwykle kontrowersje dotyczące podobnych wizyt mają miejsce w trakcie lub tuż po ich odbyciu. Tym razem Polska delegacja nie zdążyła wyjechać z kraju,  a już pojawiły się problemy. Związane one były z wyborem daty wyjazdu, gdyż 4 czerwca miała miejsce 24 rocznica tragicznych wydarzeń na placu Tiananmen, które zostały bardzo negatywnie odebrane przez społeczność międzynarodową. Wiele środowisk w Polsce zaprotestowało przeciw odbyciu się wizyty w tym terminie. Część polityków, związana  z prawicą, zrezygnowała nawet z udziału w delegacji. Nie mniej wizyta doszła do skutku.Mimo że jej tematem przewodnim była gospodarka, Marszałek Sejmu na spotkaniu  w Pekinie z szefem Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych  Zhang Dejiangiem, a następnie z wiceprezydentem Chin Li Yuanchao nie omieszkała podnieść kwestii praw człowieka, namawiając ich do ratyfikowania przez Chiny paktu praw politycznych i obywatelskich oraz zaoferowała utworzenie bilateralnych mechanizmów do konsultowania kwestii dialogu społecznego i praw człowieka. Jak już wspomniano, jest to jednak wizyta poświęcona przede wszystkim kwestiom ekonomicznym, dlatego w kolejnych dniach delegacja zawitała do Tianjin, gdzie rozmowy dotyczył wyłącznie spraw gospodarczych, następnie gościła w Kantonie, w którym omawiane były kwestie współpracy regionalnej między państwami oraz wzięła udział  w przedpremierowym pokazie filmu produkcji chińskiej opowiadającego o 20 latach demokratycznych przemian w Polsce i powstaniu Solidarności. Swoją wizytę Ewa Kopacz zakończyła w niedzielę odwiedzając specjalną strefę ekonomiczną w Zhuhai.

Z powyższego wynika, że podróż polskiej delegacji do Chin przyniesie pozytywne skutki. Jednak warto podkreślić, że strona chińska dość obojętnie podeszła do tej wizyty o czym świadczy nieobecność prezydenta Chin Xi Jinpinga, który w tym samym czasie spotkał się w Kalifornii z prezydentem USA Barackiem Obamą. Warto zatem zastanowić się, czy Polska jest w stanie samotnie wynegocjować coś z Państwem Środka. Czy może powinna działać w ramach większych struktur np. Unii Europejskiej?

Relacje polsko-chińskie

Przypomnijmy historię relacji RP z ChRL, które sięgają czasów PRL. Oficjalne nawiązanie stosunków dyplomatycznych przez PRL i ChRL nastąpiło 7 października 1949 r. Początki współpracy zapowiadały się owocnie, co przejawiało się w licznych wizytach zarówno chińskich polityków w PRL (m.in. 1954, 1957 – Zhou Enlai, 1954 – Chen Yi) jak
i strony polskiej w ChRL (np. 1954 – B. Bierut, 1956 – E. Ochab). Lata 60. przynoszące wzrost napięcia na linii Pekin – Moskwa powodowały równocześnie, że dynamika stosunków bilateralnych osłabła – w 1967 r. odwołano nawet chińskiego ambasadora z Polski. Poprawę wzajemnych relacji można było zauważyć w latach 80., kiedy to Wojciech Jaruzelski udał się do Chin, by rozmawiać z Deng Xiaopingiem. Wtedy to wymiana osiągnęła rekordowy  w czasach PRL poziom jednego miliarda dolarów. W roku 1988 natomiast podpisano umowę o współpracy gospodarczej, handlowej i naukowo-technicznej między PRL i ChRL w wielu dziedzinach. Ochłodzenie stosunków nastąpiło w 1989 roku w związku z incydentem na placu Tiananmen oraz przemianami zachodzącymi w państwie polskim. Wizyta prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w Chinach w 1997, jak mogło się wydawać, zapowiadała nowy rozdział w stosunkach dwustronnych. Przyniosła ona ożywienie stosunków handlowych jednak w praktyce objawiało się to w gwałtownym wzroście ilości chińskich towarów importowanych do Polski. W 2004 roku miała miejsce pierwsza po zmianach systemowych wizyta przewodniczącego Hu Jintao w Polsce, która zaowocowała podpisaniem „Wspólnego Oświadczenia między Rzeczpospolitą Polską a Chińską Republika Ludową". Dokument ten wyznaczył ramy i ogólne zasady rozwoju stosunków dwustronnych w następnych latach. W 2011 roku miała miejsce wizyta Bronisława Komorowskiego w Chinach, kiedy to podpisano oświadczenie o ustanowieniu partnerskich stosunków strategicznych. W 2012 r. doszło do dwudniowej wizyty premiera Chin Wen Jiabao w Polsce.

Te, jakby się mogło wydawać, dość zintensyfikowane stosunki polityczne, nie znajdują odzwierciedlenia w relacjach gospodarczych. Po pierwsze, mimo wzrostu wymiany handlowej między Polską a Chinami w ostatnich latach, Polska nadal ma ujemne saldo bilansu handlowego z ChRL. Poprawę tej sytuacji blokuje brak jednolitej strategii rządowej
w stosunku do Państwa Środka – ostatnia pochodzi z 2004 r. (Strategia RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijających się). Cele stawiane przez Polaków w tym zakresie nie są jasno zdefiniowane. Cele Polaków w ogóle odnośnie do współpracy z Chinami nie są jasne.

Niewielki poziom współpracy polsko-chińskiej wynika z tzw. „strategicznego niedopasowania” przejawiającego się w strukturze gospodarek obu państw. Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa, które dominują na rynku nie są w stanie sprostać oczekiwaniom koncernów chińskich gotowych podjąć się projektów na dużą skalę. Barierą wejścia polskich przedsiębiorców na rynek chiński jest również niewielka znajomość tego rynku. Polscy przedsiębiorcy bardzo długo rozważają możliwość rozpoczęcia działalności w Chinach, wynika to z braku stałego  wsparcia informacyjnego. W Polsce istnieją instytucje zajmujące się ogólnie inwestycjami (jak Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych) czy przedsiębiorczością (PARP), które próbują udzielać informacji zainteresowanym. Nie są one jednak ukierunkowane konkretnie na Chiny. Ponadto, kwestia przyciągania chińskich inwestycji w RP nie jest do końca określona. Polska jako najlepszy rynek dla inwestycji w Europie Środkowo-Wschodniej, a z drugiej strony stabilny obszar, nie ma kompleksowego programu zachęt dla chińskich przedsiębiorców. Interesującym przejawem obopólnej współpracy jest natomiast międzyuczelniane Konsorcjum Michała Boyma, które zajmuje się przyciąganiem chińskich studentów do Polski i stanowi wyraz integracji kilku uczelni.

Do Chin przez Brukselę czy przez Grupę Wyszechradzką?

Wraz ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej wydawać by się mogło, że relacje z Chinami ulegną gwałtownemu przyspieszeniu. Działając przecież w ramach struktur europejskich stajemy się poważniejszym graczem na arenie międzynarodowej. Jak pokazują fakty tak nie jest, co jest tego przyczyną? Przede wszystkim należy wskazać na brak spójnej polityki zagranicznej UE, która zależna jest od interesów największych graczy tj. Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii. Zadania nie ułatwia także strona chińska, która chce rozmawiać z poszczególnymi państwami zwracając się do Unii jako całości tylko w kryzysowych sytuacjach. Pojawia się zatem pytanie dla polskiego rządu. Jeśli nie jesteśmy w stanie samodzielnie rozmawiać z Chinami,  a na najwyższym szczeblu  jest to bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe, to gdzie możemy szukać swoich szans? By odpowiedzieć na to pytanie należy ponownie przywołać wizytę premiera Chin Wen Jiabao do Polski, podczas której wziął udział w spotkaniu Forum Gospodarczego Polska- Europa Środkowa- Chiny. Zaprezentował on 12 propozycji mających na celu zacieśnianie się współpracy Chin z regionem Europy Środkowo-Wschodniej (EWS), z których warto wymienić:

1. Utworzenie linii kredytowej o wartości 10 mld $ na inwestycje w technologie i infrastruktury
2. Stworzenie funduszu współpracy inwestycyjnej
3. Zwiększenie chińskich inwestycji w specjalnych strefach ekonomicznych ESW
4. Oferta 5000 stypendiów dla państw ESW
5. Powstanie komitetu doradczego ds. infrastruktury transportowej między Chinami a państwami ESW

Można właśnie na tej podstawie spróbować budować relacje w ramach państw Europy Środkowo-Wschodniej, w której Polska jest liczącym się graczem. Co więcej, nie trzeba nawet tworzyć struktur, gdyż one już istnieją. Polska mogłaby np. w ramach Grupy Wyszehradzkiej (GW) zaproponować nawiązanie współpracy z Państwem Środka. Wykorzystanie dotychczasowego doświadczenia państw GW może być istotne dla sformułowania jasnych i rzeczowych celów oraz nakreślenia najważniejszych interesów, które mogą również zainteresować stronę chińską. Oczywistym jest, że GW, to nie wszystkie państwa EWS jednak czynione są starania by angażować inne kraje regionu w różne inicjatywy np. programy stypendialne (In-Coming and Out-Going Scholarships). Przyglądając się celom i zadaniom jakie nakreśliły sobie państwa GW widać, że stawiają one przynajmniej częściowo na rozwój w obszarach, o których mówił Premier Wen Jiabao tj. kultura, wymiana naukowa, badania naukowe, turystyka.

Dodatkowo na korzyć utworzenia takiej inicjatywy składa się obecna sytuacja państw GW. Historia tego ciała sięga 1991 r. Jego głównym celem było wstąpienie członków do struktur UE i NATO. Kiedy został on osiągnięty pojawił się problem dalszego sensu funkcjonowania grupy. Nieprzerwanie odbywają się spotkania premierów i prezydentów państw członkowski, na których prowadzona jest żywa debata na temat przyszłości GW. Może przedłożenie propozycji otwarcia się na Chiny byłoby dobrym elementem, który nadałby sens jej istnieniu? Na początek warto by spróbować np. z wymianą studentów oraz turystyką (stworzyć bezpośrednie połączenia między stolicami państw GW i Chin).
W kolejnych etapach współpracy można by zaprosić Pekin do kwestii energetyki i obronności (tworząc wspólne instytuty badawcze dot. tej tematyki. Wspólnie rozwijając technologie).

Wnioski:

1. Relacje polsko-chińskie mają bardzo pozytywny charakter, jednak brakuje w nich konkretnych działań. Wynika to z braku zdecydowania strony Polskiej, która chciałaby jednocześnie robić interesy z Chinami i pouczać je w kwestiach praw człowieka.
2. Polska jako pojedynczy gracz nie posiada wystarczających argumentów by oddziaływać na Chiny, co zmusza ją do szukania innych form i platform do współpracy.
3. Działanie Polski w ramach Unii Europejskiej jest nieefektywne, co wynika z braku jednolitej linii polityki zagranicznej wszystkich państw członkowskich. Dodatkowo najwięksi gracze europejscy wolą w stosunkach bilateralnych negocjować z Chinami, które również preferują taki rodzaj prowadzenia polityki.
4. Szansą do wykorzystania dla Polski jest zaangażowanie Chin bezpośrednio w region państw Europy Środkowo-Wschodniej. Może ona tego dokonać poprzez Grupę Wyszehradzką, której zasadność istnienia po osiągnięciu pierwotnych celów (wstąpienie do UE i NATO) została mocno zachwiana. Nakreślenie nowych wzmocni jedność państw EWS, co może zainteresować stronę chińską. Ważne jednak by jasno określić zakres współpracy.

---------------

Notatka przygotowana przez zespół: Przemysław Ciborek, Paweł Ciuksza, Azjargal Ganbold, Kamila Kieler, Filip Łukasiewicz, Agnieszka Mitrzak, Joanna Nowak (III rok studia stacjonarne)