Spór o Liancourt Rocks

22 lutego bieżącego roku w mieście Matsue w japońskiej prowincji Shimane odbyła się dziewiąta edycja Takeshima Day. Po raz drugi w historii wydarzenia, na obchodach pojawił się przedstawiciel rządu centralnego - Sekretarz Rady Ministrów Kameoka Yoshitami. Takeshima Day to święto ustanowione przez władze prefektury Shimane 22 lutego 2005 roku, czyli w setną rocznicę decyzji japońskiego rządu o wcieleniu archipelagu Liancourt Rocks do terytorium Japonii. Wydarzenie co roku wzbudza niemałe kontrowersje w Korei Południowej, a uczestnictwo w nim urzędnika reprezentującego gabinet premiera Abe Shinzo daje władzom Korei Południowej dodatkowy powód do nazywania japońskich działań prowokacją. W związku z tym południowokoreańskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych złożyło protest do japońskiej ambasady w Seulu. Obok reakcji władz nie obyło się również bez protestów koreańskich obywateli, którzy zebrali się przed ambasadą domagając się likwidacji święta, ale poruszając również temat innych kontrowersyjnych działań Japonii, związanych głównie z okupacyjną przeszłością. Kwestia sporu terytorialnego, obok zaszłości historycznych, co jakiś czas wraca jak bumerang uderzając w stosunki japońsko-południowokoreańskie, a ostatnie tygodnie pokazują, że napięcie na linii Tokio-Seul znów wzrasta.

Historia sporu

Liancourt Rocks to niewielki (ok. 0,187 km2) obszar wysp wulkanicznych umiejscowiony na Morzu Japońskim. W jego skład wchodzą dwie główne wyspy - Dongo i Seodo, oraz otaczające je ok. 90 skał, z czego 37 uznanych jest za stały ląd. Archipelag oddalony jest o ok. 90 km od koreańskiego archipelagu Ulleungdo i ok. 160 km od japońskiej wyspy Oki. Wyspy mają tylko dwóch stałych mieszkańców - małżeństwo koreańskich rybaków. Liancourt Rocks jest nazwą archipelagu używaną w zachodnich źródłach, natomiast Koreańczycy nazywają go Dokdo, a Japończycy Takeshima.

Obie strony konfliktu wysuwają swoje roszczenia w oparciu o akty historyczne. Według koreańskich źródeł, pierwszy zapis na temat wysp pojawił się w "Historii Trzech Królestw" (Samguk Sagi) wydanej w 1145 roku, który dowodzi o tym, że już w 512 roku archipelag znajdował się pod władaniem królestwa Silla. Strona japońska jako najwcześniejszy wskazuje natomiast dokument sugerujący, że archipelag został w 1618 roku nadany przez shoguna Hidetadę japońskim rodom Oya i Murakawa. W 1900 roku koreański cesarz Kojong wydał 41 Cesarskie Zarządzenie, zgodnie z którym jurysdykcja powiatu Ulleungdo miała rozciągać się również nad obszarem Liancourt Rocks. Mimo tej deklaracji ze strony koreańskiej, 22 lutego 1905 roku władze cesarskiej Japonii ogłosiły wcielenie archipelagu do swojego terytorium na zasadzie zawłaszczenia terra nullius. Argument o tym, że wyspy stanowią ziemię niczyją został użyty ponownie w roku 1939, kiedy sołectwo wsi Goka, znajdującej się na wyspie Oki, zaanektowało Liancourt Rocks. W czasie II wojny światowej wyspy służyły jako baza dla japońskiej floty, a po kapitulacji Japonii były wykorzystywane przez armię amerykańską.

Lata 40. ubiegłego wieku i uwalnianie się Korei spod japońskiej okupacji przyniosło nowe deklaracje, które mogą być zinterpretowane jako oddanie Liancourt Rocks pod zwierzchnictwo Korei. „Deklaracja kairska” z 1943 roku stanowiła, że Korea zostanie wolnym państwem, a Japonia straci wszystkie obszary zajęte „przemocą i chciwością”, „Deklaracja poczdamska” z 1945 roku precyzowała już, że pod suwerenną władzą Japonii znajdą się tylko wyspy Sikoku, Honsiu, Kiusiu i Hokkaido oraz niewielkie obszary ustalone w przyszłości. Liancourt Rocks już konkretnie zostało wymienione w dyrektywie Naczelnego Dowódcy Sił Sojuszniczych, gdzie wyspy wymienione są jako jeden z obszarów niepodlegających japońskiej jurysdykcji. Dodatkowo należy wspomnieć, że pięć pierwszych projektów traktatu z San Francisco również uwzględniało kwestię Dokdo, przyznając zwierzchnictwo nad wyspami Korei. Szósty projekt przedstawiał już jednak stanowisko odwrotne nadając Japonii prawo do wysp, a w ostatecznej wersji traktatu w ogóle brak jest odniesień do Liancourt Rocks, co strona japońska uznaje za potwierdzenie, że archipelag jest własnością Japonii. W związku z tym ówczesny ambasador Korei Południowej w USA zwrócił się do amerykańskiego sekretarza stanu z prośbą o potwierdzenie, że Dokdo jest terytorium koreańskim. Prośba spotkała się jednak z odmową, więc władze Korei Południowej postanowiły podjąć samodzielne kroki ustanawiając 18 stycznia 1952 roku tzw. Linię Pokoju, według której Liancourt Rocks znalazło się w granicach Korei Południowej. Wkrótce na wyspy został oddelegowany oddział koreańskiej straży przybrzeżnej, co spotkało się z oburzeniem ze strony Japonii i doprowadziło nawet do incydentu zbrojnego, w wyniku którego obrażenia odniosła grupa japońskich marynarzy.  W 1965 roku podpisany został Traktat o Podstawowych Relacjach Między Japonią i Republiką Korei, ale również w tym dokumencie status wysp nie został uregulowany, a ustalono jedynie, że wody wokół archipelagu są strefą połowów dozwoloną dla obu stron.

Wydarzeniem, które spowodowało natężenie sporu było wejście w życie w 1994 roku Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza. W związku z tym dokumentem, przedmiotem sporu były już nie tyle same wyspy, a prawo do wyłącznej strefy ekonomicznej wokół archipelagu. W 1996 roku zarówno Japonia jak i Korea Południowa ogłosiły ustanowienie strefy ekonomicznej, która obejmowała swoim zasięgiem Liancourt Rocks, a Korea dodatkowo ogłosiła plany rozbudowy nadbrzeża pozwalającego cumować jednostkom militarnym. Odpowiedzią Japonii było przeprowadzenie pokazowych manewrów przez straż przybrzeżną. Napięta sytuacja została jednak opanowana i doszło do odnowienia umowy z 1965 roku dotyczącej rybołówstwa. Koniec lat 90. obfitował w pojednawcze kroki i unikanie tematu spornego archipelagu, jednak było to podyktowane trudną sytuacją gospodarczą Korei Południowej, która przechodziła przez kryzys gospodarczy i pilnie potrzebowała wsparcia od Japonii. Spór ponownie zaognił się już na początku XXI wieku, kiedy w 2002 roku ogłoszone zostały koreańskie plany ustanowienia parku narodowego na terenie archipelagu. Kontrowersje ze strony japońskiej wzbudziło natomiast ustanowienie w 2005 roku Takeshima Day, którego obchody co roku są powodem protestów południowokoreańskiego społeczeństwa, czasami tak dramatycznych jak przypadek matki i syna, którzy obcięli sobie palce, czy mężczyzny, który się podpalił. W tym samym roku, koreańska spółka Korea Gas ogłosiła, że rozpocznie w pobliżu archipelagu poszukiwania złóż surowców energetycznych, co sprowokowało Japonię do ponowienia roszczeń. Temat Liancourt Rocks przewijał się również kilkakrotnie w kontekście japońskich podręczników szkolnych, w których pojawia się stanowisko, że wyspy są nielegalnie okupowane przez Koreańczyków. Sytuacja pogorszyła się  w 2011 roku, kiedy grupa japońskich polityków zapowiedziała wizytę na położonej nieopodal Liancourt Rocks koreańskiej wyspie Ulleungo. Kolejne napięcia na linii Tokio-Seul spowodowała w 2012 roku wizyta na archipelagu prezydenta Lee Myung Bak'a, który był pierwszym w historii przywódcą Korei, który odwiedził to miejsce.

Współpraca gospodarcza w obliczu sporu

Kwestia sporów terytorialnych zdaje się nie wpływać znacząco na współpracę gospodarczą Korei Południowej i Japonii. Japonia, zaraz po Stanach Zjednoczonych, jest najważniejszym partnerem handlowym Korei (7% eksportu i 13% importu). 

 

Źródło: P. Pasierbiak, Związki handlowe Japonii i Korei Południowej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2013, s. 303.

Natomiast dla Kraju Kwitnącej Wiśni Korea Południowa jest trzecim, zaraz po USA i Chińskiej Republice Ludowej, kontrahentem (7,6% eksport, 4,7% import ).

Źródło: P. Pasierbiak, Związki handlowe Japonii i Korei Południowej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2013, s. 304.

W chwili obecnej Korea Południowa może poszczycić się wyjątkowo wysokim tempem wzrostu gospodarczego - 7,1% rocznie, a Japonii 4,5%. W 2011 r. Republika Korei była siódmym krajem na świecie i trzecim po Chinach i Japonii krajem Azji pod względem wielkości eksportu, który wyniósł 556,5 mld USD. Dlatego też Korea stała się na arenie międzynarodowej graczem, którego zdanie trzeba brać pod uwagę. W 2002 roku oba kraje wspólnie organizowały Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej. Widać zatem, że mimo napiętych stosunków politycznych, państwa te są w stanie odłożyć na bok terytorialne niesnaski, gry w grę wchodzą poważne inwestycje, napędzające te wielkie gospodarki.

 

Źródło: http://www.tradingeconomics.com/south-korea/exports (dostęp 12.04.2014r.)

Stanowisko litery prawa

Japonia niejednokrotnie wnioskowała o rozstrzygnięcie sporu na forum Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, lecz zarówno w 1954 r., w 1962 r., jak i w roku 2012 Korea Południowa zdecydowanie odrzuciła taką możliwość, mimo że stanowisko Japonii spotkało się z aprobatą USA.

W 2005 roku Korea Południowa i Japonia w stosunkowo przyjazny sposób starały się rozwiązać zajście, kiedy to Japońskie straże przybrzeża, na podstawie Artykułu 111 paragraf 1 i 2 Konwencji Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza, rozpoczęły gorączkowy pościg koreańskich rybaków.  Koreański statek został podejrzany o nielegalne połowy w wyłącznej strefie ekonomicznej Japonii. Po ucieczce koreańskiej łodzi na pełne morze, spór został pokojowo rozstrzygnięty.

W 2006 roku oba te kraje ponownie stanęły w obliczu sporu, kiedy to morskie badania naukowe planowane przez Koreę i Japonię prowadzone przez stronę koreańską. W wyniku negocjacji obie strony postanowiły przeprowadzić badani wspólnie. Jednocześnie zgodzili się na poszanowanie granic morskich, a w szczególności Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Prawo jednak nie rozstrzyga jednoznacznie przynależności wysp do żadnego z krajów. Oba te kraje są stronami Konwencji Narodów Zjednoczonych (UNCLOS) o prawie morza. Pierwszym ważnym punktem spornym, jest określenie czy kawałek ziemi na morzu jest wyspą według UNCLOS. Jest to ważne, gdyż wyspy mają prawo do własnej jurysdykcji nad swoimi obszarami morskimi oraz dnem morskim. Kiedy wyspa jest niedaleko linii wybrzeża ustala się, czy wyspa tworzy punkt bazowy na linii podstawowej, od której mierzona jest szerokość morza terytorialnego lub innych obszarów jurysdykcyjnych morza i dna morskiego.

Kontekst międzynarodowy

Za istotne należy uznać, że spór o Liancourt Rocks jest jednym z wielu toczących się w regionie Azji Wschodniej konfliktów terytorialnych. Obok sporu z Koreą Południową, Japonia spiera się jeszcze z ChRL i Tajwanem o wyspy Senkaku/Diaoyutai i z Rosją o Kuryle. Jakiekolwiek ustępstwa Japonii w sporze o Liancourt Rocks mogłyby zostać wykorzystane na jej niekorzyść w kontekście pozostałych konfliktów i zmusić kraj do ustępstw także w ich przypadku, więc w interesie japońskiego rządu jest utrzymywanie pewnego stanowiska.

Japonia w całej Azji postrzegana jest negatywnie w związku ze swoją imperialną przeszłością, pełną zbrodni wojennych i wciąż nieuregulowanych kwestii, takich jak chociażby przeprosiny za sprawę comfort women. Stąd wizerunkową przewagę w konflikcie z pewnością ma Korea Południowa, która na pozytywnym odbiorze wśród innych azjatyckich narodów zyskuje m. in. dzięki coraz większej popularności swojej popkultury.

W związku z tym, że Chiny także toczą z Japonią spór, Korea Południowa naturalnie szuka sojusznika w swoim zachodnim sąsiedzie. Istotne są również silne powiązanie historyczne i kulturalne. Chińskie znaki używane były w Korei jako jedyny system pisma aż do roku 1443, kiedy Król Sejong wprowadził hangeul. Korea była także ostatnim państwem, które złożyło Chinom trybut, a szeroki wpływ konfucjanizmu na koreańskie społeczeństwo skutkuje nawet tym, że Koreę nazywa się niekiedy bardziej konfucjańską niż same Chiny. Oba kraje łączy również głęboka niechęć do Japonii spowodowana historycznymi krzywdami i upokorzeniami, takimi jak chociażby rzeź Nankinu i barbarzyńskie eksperymenty przeprowadzane przez jednostkę 731 armii japońskiej, która stacjonowała w pobliżu Harbinu. Najnowszym przykładem chińsko-południowokoreańskiej kooperacji, uderzającej w japońską imperialną przeszłość, jest wybudowanie na dworcu w Harbinie sali ku pamięci Ahn Jung Geun'a - koreańskiego działacza niepodległościowego, który w 1909 roku zastrzelił Ito Hirobumiego, pierwszego gubernatora generalnego Korei i czterokrotnego premiera Japonii. Także w kontekście tegorocznego Takeshima Day, rzeczniczka chińskiego ministerstwa spraw zagranicznych Hua Chunying powiedziała, że wszystkie spory terytorialne Japonii z sąsiadami wynikają ściśle z imperialnej agresji kraju, i że Japonia powinna wreszcie podjąć realne kroki, by odzyskać zaufanie innych państw.

Niechęć do Japonii i stanowisko, że Liancourt Rocks niezaprzeczalnie należy do Korei jest jedną z niewielu kwestii, w której północnokoreański reżim zgadza się z rządem Korei Południowej. 13 listopada 2008 roku odbyło się międzykoreańskie forum na rzecz sprzeciwu wobec japońskiego przekształcania historii i planów zawłaszczenia Dokdo. W 2011 roku Korea Północna potępiła plany japońskich polityków dotyczące wizyty na Ulleungdo, a w roku 2013 dziennik Rodong Sinmun oskarżył Japonię o plany ponownej inwazji Półwyspu Koreańskiego, odnosząc się do japońskich roszczeń względem archipelagu, który został określony jako „historycznie, geograficzne i zgodnie z prawem międzynarodowym należący do Korei.”

Stany Zjednoczone mają problem z zajęciem konkretnego stanowiska w kwestii sporu. W 2008 roku amerykański  Komitet ds. Nazw Geograficznych uznał, że Liancourt Rocks jest terytorium niepodlegającym niczyjej władzy suwerennej. Ciekawe, że już tydzień później prezydent George Bush, podczas swojej wizyty w Seulu, zapewniał prezydenta Korei, o tym że USA uznaje wyspy za podległe władzy koreańskiej. Kiedy w lutym bieżącego roku amerykański sekretarz stanu John Kerry odwiedził Seul, jedno z pytań, które mu zadano dotyczyło tego, czy kwestia wysp zawiera się w traktacie obronnym USA i Korei Południowej, tak jak potwierdzono, że kwestia Senkaku należy do traktatu z Japonią. Odpowiedź była niejasna, a ostatecznym stanowiskiem było potwierdzenie, że USA nie opowiada się po stronie żadnej ze stron. Stany Zjednoczone znajdują się w ciężkiej sytuacji z tego względu, że zależy im na zbliżeniu między Koreą Południową i Japonią, jako że oba kraje są kluczowymi sojusznikami USA w regionie, które stanowią bufor bezpieczeństwa w kwestii utrzymania stabilności na Półwyspie Koreańskim. Kooperacja państw ma być również przeciwwagą dla rosnącej roli Chin na arenie międzynarodowej. W interesie USA leżą pozytywne relacje między swoimi dwoma sojusznikami, dlatego podczas ostatniego szczytu nuklearnego w Hadze, z inicjatywy Baracka Obamy, doszło do spotkania z premierem Abe Shinzo i prezydent Park Geun Hye, która wcześniej stanowczo odmawiała spotkania z przedstawicielem Japonii.

Wnioski

1. Mimo, że Japonię i Koreę Południową łączą silne powiązania gospodarcze i kwestia sojuszu militarnego z USA, to zaszłości historyczne wciąż odgrywają znaczącą rolę w relacjach między państwami.
2. Konflikt terytorialny ma w dużej mierze podłoże sentymentalne i przynależność archipelagu do Korei Południowej jest dla Koreańczyków kwestią dumy narodowej, bardziej niż wymiernych korzyści płynących z władzy nad wyspami.
3. Spór o Liancourt Rocks do tej pory nie mógł zostać rozwiązany przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, ponieważ władze Korei Południowej konsekwentnie odmawiały, gdy Japonia wysuwała takie propozycje. Możliwe jednak, że w przyszłości odpowiednie okoliczności doprowadzą do porozumienia w kwestii oddania sporu do rozstrzygnięcia przez MTS.
4. Stany Zjednoczone utrzymują neutralne stanowisko w kwestii sporu, ponieważ zależy im na dobrych relacjach z oboma państwami, które są gwarantem utrzymania amerykańskich interesów w regionie, w tym równowagi sił w związku z rosnącą rolą Chin. W związku z tym, USA naturalnie zależy także na przyjaznych relacjach japońsko-południowokoreańskich, sporze rozumiejąc iż poparcie jednej ze stron konfliktu zachwieje równowagą sił w regionie Azji Północno-wschodniej.
5. Jak wynika z danych, wartość obrotów handlowych na przestani 2000-2011 roku znacząco zwiększyła się. Mimo prowadzenia polityki globalnej, a także bliskie stosunki handlowe z takimi krajami jak Stany Zjednoczone, czy Chiny, Korea Południowa i Japonia to nadal bliscy partnerzy handlowi. 
 

--------

opr. Partrycja Jagiełło, Paulina Kufel (stosunki międzynarodowe, III rok).